ଭାରତୀୟ ସେନାବାହିନୀର ସାମୂହିକ ଶକ୍ତି

ବହୁ-କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଯୁଦ୍ଧର ଯୁଗରେ, ସୀମା ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅପେକ୍ଷା ବିପଦ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥାଏ। ଏଭଳି ଏକ ସମୟରେ ଭାରତର ଜାତୀୟ ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକତା ଏବଂ ରଣନୀତିକ ଦୂରଦୃଷ୍ଟିର ଶକ୍ତିକୁ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରିଛି। ପହଲଗାମ ଆତଙ୍କବାଦୀ ଆକ୍ରମଣରେ ୨୬ ଜଣ ନିରୀହ ନାଗରିକ ପ୍ରାଣ ହରାଇବା ପରେ ମଇ ୭ରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥିବା ଅପରେସନ ସିନ୍ଦୂର ଭାରତର ତିନି ସେନାବାହିନୀର ମିଳିତ ଶକ୍ତିକୁ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରିଥିଲା। ସ୍ଥଳସେନା, ବାୟୁସେନା ଓ ନୌସେନାର ସଠିକ୍‌, ପେସାଦାର ଏବଂ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ପାକିସ୍ତାନରେ ଥିବା ଆତଙ୍କବାଦୀଙ୍କ ଗଡ଼କୁ ବରବାଦ୍‌ କରିଦେଇଥିଲା।

ଆତଙ୍କବାଦୀଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଲକ୍ଷ୍ୟବଦ୍ଧ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଅଭିଯାନ ଆରମ୍ଭ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଭାରତ ଏକାଧିକ ସୁରକ୍ଷା ସଂସ୍ଥା ମଧ୍ୟରେ ଗୁଇନ୍ଦା ତଥ୍ୟ ବିନିମୟ ଜରିଆରେ ୯ଟି ପ୍ରମୁଖ ଆତଙ୍କୀ ଆଡ୍ଡାକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିଥିଲା। ଭାରତର ଜବାବୀ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ସୁଚିନ୍ତିତ ଯୋଜନା ଏବଂ ଚତୁରତାପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥିଲା। ଫଳରେ ଏହି ଅପରେସନ ଦ୍ୱାରା ସାଧାରଣ ନାଗରିକଙ୍କୁ ବାଦ ଦେଇ କେବଳ ଆତଙ୍କୀ ଆଡ୍ଡାକୁ ଟାର୍ଗେଟ୍‌ କରାଯାଇଥିଲା।

ଅପରେସନ ସିନ୍ଦୂର ପରେ ପାକିସ୍ତାନ ଡ୍ରୋନ୍‌ ଏବଂ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଜରିଆରେ ଭାରତର କେତେକ ବାୟୁସେନା ଘାଟୀ ଏବଂ ସାମରିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରିଥିଲା। ତେବେ ଆମ ଦେଶର ବିସ୍ତୃତ ଏବଂ ବହୁମୁଖୀ ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ପ୍ରଣାଳୀ ସମସ୍ତ ଆକ୍ରମଣକୁ ଆକାଶରେ ହିଁ ଧ୍ୱଂସ କରିଦେଇଥିଲା। ଏହି ସଫଳତାରେ ସମନ୍ୱିତ କମାଣ୍ଡ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରଣନୀତି ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା ଯାହାକି ବାସ୍ତବ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପଟୁ ଆସୁଥିବା ବିପଦକୁ ଚିହ୍ନଟ, ଆକଳନ ଏବଂ ଧ୍ୱଂସ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲା।

ଏହି ସାମରିକ ଅଭିଯାନରେ ଭାରତର ତିନି ସେନାବାହିନୀ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ବାୟୁସେନା ପାକିସ୍ତାନରେ ଥିବା ଆତଙ୍କୀ ଭିତ୍ତିଭୂମିକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭାବେ ଟାର୍ଗେଟ୍‌ କରି ନଷ୍ଟ କରି ଦେଇଥିଲା। ଏହାପରେ ପାକିସ୍ତାନର ନୁର୍‌ ଖାନ୍‌ ଏୟାର ବେସ୍‌, ରହିମ୍ୟାର୍‌ ଖାନ୍‌ ଏୟାରବେସ୍‌କୁ ଗମ୍ଭୀର ଭାବେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ କରିଥିଲା। ଏଥିସହିତ ସୀମାପାର୍‌ ଡ୍ରୋନ୍‌ ଏବଂ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଅଟକାଇ ନଷ୍ଟ କରିବାରେ ଭୂପୃଷ୍ଠରୁ ଆକାଶକୁ ନିକ୍ଷେପଯୋଗ୍ୟ ‘ଆକାଶ’ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରଣାଳୀ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା। ସେହିପରି ଭାରତୀୟ ସ୍ଥଳସେନା ଉଭୟ ଆକ୍ରମଣ ଏବଂ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଭୂମିକାରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା। ସ୍ଥଳ ସେନାର ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ୟୁନିଟ୍ ବାୟୁ ସେନା ସହିତ ମିଳିତ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା, କାନ୍ଧରେ ଗୁଳି ଚାଳନା କରୁଥିବା ଏମ୍.ଏ.ଏନ୍.ପି.ଏ.ଡି.ଏସ୍. ଏବଂ ଏଲ୍.ଏଲ୍.ଏ. ଡି. ବନ୍ଧୁକ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଦୂରଗାମୀ ଏସ୍.ଏ.ଏମ୍. ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲା। ଏହି ୟୁନିଟଗୁଡ଼ିକ ପାକିସ୍ତାନ ଦ୍ୱାରା ଉତକ୍ଷେପଣ କରାଯାଇଥିବା ଡ୍ରୋନ ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧାସ୍ତ୍ରର ମୁକାବିଲା କରିବାରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ।

ଅପରେସନ ସିନ୍ଦୁର ସମୟରେ ସାମୁଦ୍ରିକ ଆଧିପତ୍ୟ ବଜାୟ ରଖିବାରେ ଭାରତୀୟ ନୌସେନା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା। ଏକ ମିଶ୍ରିତ ନେଟୱାର୍କ ବଳ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ନୌସେନା ମିଗ୍-୨୯କେ ଯୁଦ୍ଧ ବିମାନ ଏବଂ ବାୟୁବାହିତ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଚେତାବନୀ ହେଲିକପ୍ଟର ସହିତ ସଜ୍ଜିତ ଏହାର କ୍ୟାରିଅର୍ ବ୍ୟାଟ୍ ଗ୍ରୁପ୍ (ସିବିଜି) କୁ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲା। ଏହା ନିରନ୍ତର ନିରୀକ୍ଷଣ ଏବଂ ସାମୁଦ୍ରିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିପଦଗୁଡ଼ିକର ବାସ୍ତବ-ସମୟ ଚିହ୍ନଟକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିଥିଲା। ସିବିଜି ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ବାୟୁ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଢାଲ ବଜାୟ ରଖିଥିଲା ଯାହା ବିଶେଷ କରି ମକ୍ରାନ ଉପକୂଳରୁ ଶତ୍ରୁର ବିମାନ ଆକ୍ରମଣକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିଥିଲା। ନୌସେନାର ଉପସ୍ଥିତି ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା ଏବଂ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଭାବରେ ପାକିସ୍ତାନୀ ବାୟୁ ଆକ୍ରମଣଗୁଡ଼ିକୁ ସେମାନଙ୍କ ପଶ୍ଚିମ ସମୁଦ୍ର କୂଳରେ ଘେରାଉ କରି ରଖି ସହିତ ସେମାନଙ୍କୁ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଦେଇନଥିଲା।

ଅପରେସନ ସିନ୍ଦୁର ସମୟରେ, ସୀମା ସୁରକ୍ଷା ବାହିନୀ (ବି.ଏସ୍.ଏଫ୍.) ଜାମ୍ମୁ-କାଶ୍ମୀରର ସାମ୍ବା ଜିଲ୍ଲାରେ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସୀମାରେ ଏକ ବଡ଼ ଅନୁପ୍ରବେଶ ଉଦ୍ୟମକୁ ବିଫଳ କରିବାରେ ମଧ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା। କ୍ରମାଗତ ଏନକାଉଣ୍ଟରରେ, ବି.ଏସ୍.ଏଫ୍. ଅତି କମରେ ଦୁଇଟି ଅନୁପ୍ରବେଶ ଉଦ୍ୟମକୁ ସଫଳତାର ସହ ନିଷ୍କ୍ରିୟ କରିଥିଲା ଏବଂ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର, ଗୁଳିଗୋଳା ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧସାମଗ୍ରୀ ଭଣ୍ଡାର ଉଦ୍ଧାର କରିଥିଲା।

ସଂକ୍ଷେପରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ସଠିକ୍‌ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ, ଆନ୍ତଃ-ସେନାବାହିନୀ ସହଯୋଗ ଏବଂ ଜାତୀୟ ସଂକଳ୍ପର ପ୍ରତୀକ ରୂପେ ଅପରେସନ ସିନ୍ଦୁର ଭାରତର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଇତିହାସରେ ଏକ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ଭାବରେ ସ୍ମରଣୀୟ ହୋଇ ରହିବ। ଭାରତର ଏହି ସାମୂହିକ ଶକ୍ତି ପଛରେ ଦୀର୍ଘଦିନର ଯୋଜନା ରହିଛି। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ କେନ୍ଦ୍ର କ୍ୟାବିନେଟ୍‌ ୨୪ ଡିସେମ୍ବର ୨୦୧୯ରେ ସେନାର ତିନୋଟି ବିଭାଗ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ୱୟ ଆଣିବା ଲାଗି ପ୍ରତିରକ୍ଷା ପ୍ରମୁଖ ବା ଚିଫ୍‌ ଅଫ୍‌ ଡିଫେନ୍ସ ଷ୍ଟାଫ୍‌ (ସିଡିଏସ୍‌) ପଦବୀ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ। ଜଣେ ଚାରି ତାରକା ଜେନେରାଲଙ୍କୁ ସାମରିକ ବ୍ୟାପାର ବିଭାଗର ମୁଖ୍ୟ କରାଗଲା ଏବଂ ସେ ପ୍ରଧାନ ସାମରିକ ଉପଦେଷ୍ଟା ଭାବେ ତିନି ସେନା ବ୍ୟାପାରରେ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେବାକୁ ନିୟୋଜିତ ହେଲେ।

ଏହାବ୍ୟତୀତ ସଶସ୍ତ୍ର ବାହିନୀର ଆଧୁନିକୀକରଣ ପାଇଁ ସମନ୍ୱିତ ଥିଏଟର କମାଣ୍ଡ (ଆଇ.ଟି.ସି.) ଏବଂ ସମନ୍ୱିତ ଯୁଦ୍ଧ ଗୋଷ୍ଠୀ (ଆଇ.ବି.ଜି.) ପ୍ରତିଷ୍ଠା ମାଧ୍ୟମରେ ସେନାବାହିନୀର ପୁନର୍ଗଠନ ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ ଜାରି ରହିଛି। ଆନ୍ତଃ-ସେବା ସଂଗଠନ (କମାଣ୍ଡ, କଣ୍ଟ୍ରୋଲ୍ ଏବଂ ଡିସିପ୍ଲିନ୍) ଆଇନ, ୨୦୨୩ ଭାରତୀୟ ସଶସ୍ତ୍ର ବାହିନୀରେ ଏକତାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରେ, ଯାହା ତିନି-ସେନାର ମିଳିତ କମାଣ୍ଡରମାନଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ତିନି ସେନାର କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ଉପରେ କ୍ଷମତା ସହିତ ସଶକ୍ତ କରିଥାଏ। ତିନୋଟି ସେନା ମଧ୍ୟରେ ଲଜିଷ୍ଟିକ୍ସ ଏକୀକରଣ ପାଇଁ ତିନୋଟି ଯୁଗ୍ମ ଲଜିଷ୍ଟିକ୍ସ ନୋଡ (ଜେ.ଏଲ.ଏନ.) ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି ଏବଂ ୨୦୨୧ ମସିହାରୁ ମୁମ୍ବାଇ, ଗୌହାଟୀ ଏବଂ ପୋର୍ଟ ବ୍ଲେୟାରରେ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ରହିଛି। ସେହିପରି ତିନି ସେନା ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ୱୟ ଆଣିବା ଲାଗି ଯୁଗ୍ମ ତାଲିମ ପାଠ୍ୟକ୍ରମ, ସେମିନାର ଓ ସମରାଭ୍ୟାସ ଆୟୋଜନ କରାଯାଉଛି। ପ୍ରତିରକ୍ଷା ସେବା ବୈଷୟିକ କର୍ମଚାରୀ ପାଠ୍ୟକ୍ରମରେ ତିନି ସେନାର ୧୬୬ ଜଣ ଅଧିକାରୀଙ୍କୁ ତାଲିମ ଦିଆଯାଇଛି। ପରିବର୍ତ୍ତନ ଚିନ୍ତନ ସମ୍ମିଳନୀରେ ତିନି ସେନାବାହିନୀର ଅଧିକାରୀମାନଙ୍କୁ ନେଇ ବିଚାରବିମର୍ଶ କରାଯାଇଛି।

୨୦୨୫ରେ ସ୍ଥଳ, ବାୟୁ ଏବଂ ନୌ ସେନାକୁ ସାମରିକ ଅଭିଯାନ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପ୍ରହାର ଏବଂ ଡେଜର୍ଟ ହଣ୍ଟ ସମରାଭ୍ୟାସ ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥିଲା। ସେହିପରି ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଏକୀକରଣ ଏବଂ ନେଟୱର୍କ କେନ୍ଦ୍ରିତ ଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ଡିଫେନ୍ସ କମ୍ୟୁନିକେସନ ନେଟୱର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି। ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଏବଂ ସାମରିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏସବୁ ସଂସ୍କାରମୂଳକ ପଦକ୍ଷେପ ଭାରତର ସ୍ଥଳ, ବାୟୁ ଏବଂ ନୌପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଆଧୁନିକ ତଥା ସୁଦୃଢ଼ କରିଛି।