- ଶୁଭ୍ରାଂଶୁ ଶେଖର ଜେନା
ଭାରତର ମାନଚିତ୍ରକୁ ଯଦି କେହି ମନେ ପକାଇନପାରିବ ତା'ହେଲେ ବିକଳ୍ପ ଭାବରେ ମୋହନ ଦାସ କରମ ଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ମନେ ପକାଇ ଦେଲେ ଭାରତର ଚିତ୍ର, ଚରିତ୍ର କଥା ବୁଝିପାରିବ । କାରଣ ଏ ଦେଶ ଅହିଂସାର ଦେଶ । ବିବିଧତାର ଦେଶ । ଜାତି, ଧର୍ମ ଓ ବର୍ଣ୍ଣ ଅଲଗା ଅଲଗା ରହିଲେ ମଧ୍ୟ ଭାରତବାସୀଙ୍କ ମନ ଗୋଟିଏ । ସେଥିପାଇଁ ବିଶ୍ୱର କୋଣ ଅନୁକୋଣରେ ଭାରତ ଏକ ଶାନ୍ତି ପ୍ରିୟ ଦେଶ ବୋଲି ପରିଚିତ । ଭାରତକୁ ଏଭଳି ମର୍ଯ୍ୟାଦା ମିଳିବା ପଛରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ଏକ ବଡ଼ ଭୂମିକା ରହିଛି । କାରଣ ସେ ହିଂସାରେ ନୁହେଁ ଅହିଂସାରେ ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ । ଦେଶକୁ ସ୍ୱାଧୀନ କରିବା ପାଇଁ ଅହିଂସାର ମାର୍ଗକୁ ପାଥେୟ କରି ଦେଶକୁ ସ୍ୱାଧୀନତା ଦେଇଛନ୍ତି । ହେଲେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଦେଶରେ ଏବେ କଣ ହେଲା ଚାରିଆଡ଼େ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ରଙ୍ଗ, କୋଳାହଳ ଓ ହିଂସାର ଖବର ।
ଦିଲ୍ଲୀରେ ଏହି ଭଳି ଭୟଙ୍କର ଦଙ୍ଗା ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ସମୟରେ ହୋଇଥିଲା । ତା'ପରେ ପ୍ରାୟ ୩୫ ବର୍ଷ ପରେ ୧୯୮୪ରେ ଏବଂ ଏବେ ପୁଣିଥରେ ୨୦୨୦ ରେ ୩୫ ବର୍ଷ ପରେ ହୋଇଛି । ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରତି ୩୫ ବର୍ଷରେ ହିଂସା ଓ ଦଙ୍ଗା କରି ଦେଶର ରାଜଧାନୀ କି ବାର୍ତ୍ତା ଦେଉଛି? ଏଥର ଦଙ୍ଗା ଏଭଳି ସମୟରେ ଘଟିଥିଲା ଯେତେବେଳେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଡୋନାଲ୍ଡ ଟ୍ରମ୍ପ ଭାରତ ଗସ୍ତରେ ଆସୁଥିଲେ । ଗୁଜରାଟର ସାବରମତୀ ଆଶ୍ରମରେ ଯେତେବେଳେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀ ଟ୍ରମ୍ପ ଦମ୍ପତିଙ୍କୁ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଚରଖା ଚଳାଇବାକୁ ଶିଖାଉଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ଦିଲ୍ଲୀରେ ହିଂସାର ନିଆଁ କୁହୁଳିବା ଆରମ୍ଭ ହେଉଥିଲା।
ଏହି ହିଂସା ପ୍ରାୟ ତିନି ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିନା ବିରତିରେ ଚାଲିଲା । ଏଯାଏ ୪୨ ଜଣରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ପ୍ରାଣ ହରାଇଛନ୍ତି । ୨୦୦ରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ଆହତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଅନେକ ଲୋକଙ୍କ ଦୋକାନ, ଘର, କାର ଏବଂ ଯାନବାହାନ ପୋଡ଼ି ହୋଇ ପାଉଁଶ ହୋଇଯାଇଛି । ସବୁଠୁ ବଡ଼କଥା ହେଲା ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ୧୫୦ ତମ ଜନ୍ମ ବାର୍ଷିକୀ ସାରା ଦେଶରେ ପାଳନ କରାଯାଉଥିବା ବେଳେ ଏଭଳି ଘଟଣା ଘଟୁଛି । ଅନ୍ୟପଟେ ଗାନ୍ଧୀ ଜୟନ୍ତୀ ଅକ୍ଟୋବର ୨କୁ ବିଶ୍ୱ ଅହିଂସା ଦିବସ ଭାବେ ପାଳନ କରିବା ପାଇଁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଘୋଷଣା କରିଛି । ତେବେ ଏଠି ପ୍ରଶ୍ନ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଦେଶରେ ଏସବୁ କାହିଁକି ଘଟିଲା । ଯଦି ଆମେ ସର୍ବସାଧାରଣରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ବିବୃତିକୁ ଦେଖିବା ତାହେଲେ ଗାନ୍ଧୀ ଥିଲେ ଜୀଅନ୍ତା ଭଗବାନ । ଏବେ ବି ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରତି ଘରେ ମାହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଫଟୋ ଚିତ୍ର, ସରକାରୀ ଅଫିସରେ, ଛକରେ, ବିମାନ ବନ୍ଦରରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ନୁହେଁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ପ୍ରଚାର । ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବାଣୀ ଓ ନୀତିର ପ୍ରଚାର କରିବା ।
ଯେଉଁଠି ଏବେ ହିଂସା ଘଟିଛି ସେଠାରେ ତିନି ପ୍ରମୁଖ ଦଳ ହେଉଛନ୍ତି ଆମ୍ ଆଦମୀ ପାର୍ଟି, ବିଜେପି ଓ କଂଗ୍ରେସ । ସମ୍ପୃକ୍ତ ରାଜନୀତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ବେଳର କଥା ଯଦି ଦେଖିବା ତାହେଲେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ନେଇ ଥିବ । ଦେଶର ବୃହତ୍ତମ ରାଜନୀତିକ ଦଳ ବିଜେପିର ନେତା ତଥା ପୋଷ୍ଟର ବୟ ହେଉଛନ୍ତି ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀ । ଯିଏକି ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଆଦର୍ଶକୁ ଅନୁସରଣ କରନ୍ତି । ଗତବର୍ଷ ଜାତିସଂଘରେ ଉଦବୋଧନ ଦେବା ବେଳେ ମୋଦୀ କହିଥିଲେ, ଭାରତ ବୁଦ୍ଧ ଓ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଦେଶ । ଅର୍ଥାତ୍ ଶାନ୍ତି ଓ ଅହିଂସାର ଦେଶ । ବୁଦ୍ଧ ଶାନ୍ତିକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଉଥିବା ବେଳେ ଗାନ୍ଧୀ ଅହିଂସାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଅନ୍ତି । ବିଜେପି ଯେତେବେଳେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେଲା ସେତେବେଳେ ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ ମଧ୍ୟ ଉଦବୋଧନ ଦେବାକୁ ଯାଇ କହିଥିଲେ, ତାଙ୍କ ଦଳ ଗାନ୍ଧୀ ସମାଜବାଦ ଆଦର୍ଶରେ ଚାଲିବ ।
କଂଗ୍ରେସ କୁହେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏହି ଦଳ ତିଆରି ହୋଇଛି । ଦଳର ସମ୍ୱିଧାନ ଗାନ୍ଧୀ ତିଆରି କରିଛନ୍ତି । କଥା କଥାରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନାମ ଧରି ଜପନ୍ତି ଏହି ଦଳର ନେତା । ସେହିପରି ଦିଲ୍ଲୀର ପ୍ରମୁଖ ଦଳ ତଥା ଶାସକ ଦଳ ଆମ୍ ଆଦମୀ ପାର୍ଟିର ଜନ୍ମ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରାରୁ ହୋଇଛି । ଦିଲ୍ଲୀରେ କଂଗ୍ରେସ ସରକାର ଓ ଦେଶରେ ୟୁପିଏ ସରକାର ଥିବା ବେଳେ ଦୁର୍ନୀତି ବିରୋଧରେ ଆନ୍ଦୋଳନ କରିଥିଲେ ଏବେର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ କେଜ୍ରିୱାଲ୍ । ୨୦୧୧-୧୨ ରେ ଦେଶର ଅନ୍ୟତମ ଗାନ୍ଧୀବାଦୀ ନେତା କୁହାଯାଉଥିବା ଆନ୍ନା ହାଜାରେ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ଆନ୍ନାଙ୍କୁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଦ୍ୱିତୀୟ ଅବତାର ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିଲା । ଆଉ ଆନ୍ଦୋଳନ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନାମରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଚାଲିଥିଲା । ସେଠାରୁ ଆମ୍ ଆଦମୀ ପାର୍ଟି ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ଆଉ ଏହାର ନେତୃତ୍ୱ ଅରବିନ୍ଦ କେଜ୍ରିୱାଲ ନେଇଥିଲେ ।
ଏବେ ଦିଲ୍ଲୀର ହିଂସାକୁ ଫେରିବା । ହିଂସା ବେଳେ କିମ୍ୱା ପରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ଯାହା କରୁଥିଲେ ତାହା ଏବେ କେହି କରୁନଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଛି । କେବଳ ଭୋଟ ଓ ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ଆଦୃତ ହେବା ପାଇଁ ଲୋକଙ୍କ ଆଗରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ କଥା । ଆଉ ନେତାଙ୍କ ନିଜ ସ୍ୱାର୍ଥ ସରିଲେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ କଥା ଭୁଲିଯାଆନ୍ତି । କାରଣ କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ହିଂସା ହେଲେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ଘଟଣାସ୍ଥଳକୁ ନିଜେ ଯାଆନ୍ତି ପୀଡ଼ିତଙ୍କୁ ସହଯୋଗ କରିବା ପାଇଁ । ସାଙ୍ଗରେ ସହଯୋଗ ପାଇଁ ଅନେକ ଲୋକ ମଧ୍ୟ ଯାଆନ୍ତି । ସେ କୁହନ୍ତି ହିଂସା ବେଳେ ଯେଉଁମାନଙ୍କ ଘର ନଷ୍ଟ ହୋଇଛି ତାଙ୍କ ଘର ଯୋଡ଼ିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର । ଯେଉଁମାନେ ନିଜ ସମ୍ପର୍କୀୟଙ୍କୁ ହରାଇ ଦୁଃଖିତ ଅଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ହୃଦୟ ଯୋଡ଼ିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର ।
ଏବେ ହିଂସା ହେଲା ଦିଲ୍ଲୀରେ । ଏହି ତିନି ଦଳର କେଉଁ ନେତା ନିଜ ଭୋଟରଙ୍କ ପାଖକୁ ଗଲେ ସୁଃଖ ଦୁଃଖରେ ସାମିଲ୍ ହେବା ପାଇଁ । କେବଳ ପ୍ରେସ କନଫରେସ ଟୁଇଟ୍ କରି ସମବେଦନା ଜଣାଇ ଦେଲେ ହୋଇଯାଉଥାନ୍ତା ତାହେଲେ ଗାନ୍ଧୀ ମଧ୍ୟ ନିଜ ଅନୁଗତଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିଜର ବାର୍ତ୍ତା ପୀଡ଼ିତଙ୍କ ପାଖକୁ ପଠାଇ ପାରିଥାନ୍ତେ । ଯଦି ଗାନ୍ଧୀ କରିପାରୁଥିଲେ ତାହେଲେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ବିଚାରଧାରାକୁ ନେଇ ଆଗକୁ ଯାଉଥିବା ନେତା କାହିଁକି ଯାଉନାହାନ୍ତି । ଯଦି ଜୀବନ ପ୍ରତି ଭୟ ତାହେଲେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ କଣ ସେତେବେଳେ ଜୀବନ ପ୍ରତି ଭୟ ନଥିଲା? ଦେଶ ସ୍ୱୀଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତରେ ଦଙ୍ଗା ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଦଙ୍ଗା ୧୯୪୬ ରୁ ୩୦ ଜାନୁୟାରୀ ୧୯୪୮ ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥିଲା । ଏମିତିକି ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ଦିନ ଯାଏ ଦଙ୍ଗା ଜାରି ରହିଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ କିନ୍ତୁ ବାପୁ ନୋହାଲି, କୋଲକାତା, ବିହାର ଏବଂ ଦିଲ୍ଲୀରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରୁ ଦଙ୍ଗା ଖବର ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥଲା । ଏବଂ ଶେଷରେ, ଦଙ୍ଗା ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ-ମୁସଲମାନ ଏକତାକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ସେ ମଧ୍ୟ ନିଜ ଜୀବନ ଦେଇଥିଲେ ।
ନୋହାଲିରେ, ସେମାନଙ୍କ ରାସ୍ତାରେ ମଇଳା ଫିଙ୍ଗି ଦିଆଯାଇଥିଲା । କଲିକତାର ହାଇଦର ମେଣ୍ଟରେ ତାଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବାପୁ ମନୁଷ୍ୟର ଜୀବନ ଏବଂ ମାନବିକତାର ପୁନରୁଦ୍ଧାର ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରିନଥିଲେ । ସେପ୍ଟେମ୍ୱର ୧୯୪୭ ରେ ଗାନ୍ଧୀ ଦିଲ୍ଲୀରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପଣ୍ଡିତ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁ ଏବଂ ଗୃହମନ୍ତ୍ରୀ ସର୍ଦ୍ଦାର ବଲ୍ଲଭ ଭାଇ ପଟେଲ ବୁଝିଥିଲେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ନେଇ ଦଙ୍ଗା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିହେବ । ହେଲେ କ୍ଷମତା, ଲାଠି ଓ ବନ୍ଧୁକ ଧରି ଦଙ୍ଗାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିହେବନି ବୋଲି ବୁଝିଯାଇଥିଲେ ।
ଗାନ୍ଧୀ ସର୍ବଦା କହିଥିଲେ ଯେ ଯଦି ତୁମର ପିଲା ଜଣେ ମୁସଲମାନ ଦ୍ୱାରା ହତ୍ୟା ହୁଏ, ତେବେ ତୁମେ ଦଙ୍ଗାରେ ନିହତ ହୋଇଥିବା ଜଣେ ମୁସଲମାନର ପିଲାକୁ ବି ବଞ୍ଚାଇ ପାରିବ, ସେ ହିନ୍ଦୁ ଏବଂ ଶିଖମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ସମାନ କଥା କହୁଥିଲେ । ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ଶରଣାର୍ଥୀ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସାମ୍ନାରେ କାନ୍ଦିଲେ ଯେ ମୋ ପରିବାରକୁ ମୋ ଆଖି ସାମ୍ନାରେ ହତ୍ୟା କରାଯାଇଛି କିମ୍ୱା ପରିବାରର ମହିଳାଙ୍କୁ ଅସଦାଚରଣ କରାଯାଇଛି, ଗାନ୍ଧୀ ପଛକୁ ଫେରି ପଚାରିଥିଲେ ଯେ ତୁମେ ସେମାନଙ୍କୁ ବଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ କାହିଁକି ମରି ନାହଁ, ତୁମେ କାହିଁକି ଏଠାରୁ ପଳାୟନ କଲ? ବାସ୍ତବରେ ଗାନ୍ଧୀ ହିଂସା ଏବଂ ହିଂସା ଚକ୍ରକୁ ବନ୍ଦ କରିବା ବିଷୟରେ କହୁଥିଲେ ।
ସେ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ବିଶ୍ସାସ କରୁଥିଲେ ଯେ ପଶୁର ଶକ୍ତି ଅପେକ୍ଷା ପ୍ରେମର ଶକ୍ତି ଅଧିକ । ପ୍ରେମ ଦ୍ୱାରା ଘୃଣା ଜିତିପାରେ । ଆଜି ସମସ୍ତ ନେତା ବାପୁଙ୍କ ନାମ ନେଉଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କ ପରି ସେମାନେ ପ୍ରଭାବିତ ବସ୍ତିରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ନୁହଁନ୍ତି । ଉପବାସ ଏବଂ ପୁନର୍ବାସ ଭଳି ବଡ ଜିନିଷ ବ୍ୟତୀତ, ସେମାନେ ଲୋକଙ୍କୁ ବଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ଆଚରଣରୁ କୌଣସି ବାର୍ତ୍ତା ଦେବାକୁ ସକ୍ଷମ ନୁହଁନ୍ତି ।
ସର୍ବଶେଷରେ, ମହାତ୍ମାଙ୍କ ସବୁଠାରୁ ବଡ ପ୍ରୟାସ ହେଲା ଦଙ୍ଗା ସ୍ଥାୟୀ ବିଭାଜନକୁ ଆଣିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଦଙ୍ଗା କାରଣରୁ ଯେଉଁମାନେ ଘରୁ ବିସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛନ୍ତି, ସେମାନେ ନିଜ ନିଜ ଘରକୁ ଫେରିବେ । ଏହି କାମଟି ମନୁଷ୍ୟ ଉପାୟରେ କରାଯିବା ଉଚିତ ଏବଂ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଉପାୟରେ ନୁହେଁ । ଯାହାକି ମାନବିକତାର ଭଙ୍ଗା ସୂତାକୁ ସଂଯୋଗ କରେ । ଏହା ଏକ ଛୋଟ କଥା କିନ୍ତୁ ବହୁତ ବଡ ଜିନିଷ ଯାହା ଏକ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶ ଗଠନକୁ ରୋକିଥାଏ । ସର୍ବଶେଷରେ, ଦେଶ କେବଳ ରାଜନୀତିକ ମାନଚିତ୍ରର ଅର୍ଥ ନୁହେଁ, ସେଠାରେ ଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ପାରସ୍ପରିକ ଭାଇଚାରା ଏବଂ ପ୍ରେମ ଅଛି । ଭାରତ ବିଭାଜନ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ଗାନ୍ଧୀ ଏହି ବିଷୟରେ ଜିଦ୍ ଧରିଥିଲେ । ଏହି କାରଣରୁ ଦେଶର ଅଧିକାଂଶ ମୁସଲମାନ ପାକିସ୍ତାନ ଯାଇ ନଥିଲେ ଏବଂ ନିଜ ଘରେ, ଦେଶରେ ଏବଂ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରହିଥିଲେ ।
ଆଜି ଯେଉଁମାନେ ନିଜକୁ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅନୁଗାମୀ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ଶିଖିବା ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରିବା ଉଚିତ୍ । କାରଣ ଗାନ୍ଧୀ ପୂଜାପାଠର ନୁହେଁ, ଅଭ୍ୟାସର ବିଷୟ । ଯଦି ଆମେ ତାଙ୍କ ପଥ ଅନୁସରଣ କରୁନାହୁଁ ଏବଂ କେବଳ ତାଙ୍କ ନାମ ଗ୍ରହଣ କରୁ, ତେବେ ଏହା ଏକ କଠୋର ରୀତିନୀତି ହେବ ।